Terug naar Voor jezelf zorgen

Hoe verwerk je een relatiebreuk of scheiding?

Een relatiebreuk en een scheiding verwerk je niet van de een op de andere dag. Het is een proces wat je doormaakt.

Ieder mens is uniek en iedereen gaat op zijn eigen persoonlijke wijze om met verlieservaringen en met afscheid nemen. Tegelijkertijd zijn er een aantal fases te herkennen in het verwerkingsproces wat past bij een relatiebreuk of scheiding. Vrijwel iedereen maakt die fases door. Weliswaar in zijn eigen tempo en vaak met een diversiteit aan gevoelens en emoties. Het is ook niet zo dat de fases in een vaste volgorde worden doorlopen. Dit kan voor iedereen verschillend uitpakken.

De fases zijn te vergelijken met de fases in een rouwproces, waarbij er afscheid genomen wordt van een overledene. Een groot verschil is echter dat bij een overlijden de schuldvraag niet speelt. Een overlijden is vaak iets wat je overkomt en waar geen bewuste keuze aan vooraf gaat. Bij een relatiebreuk of scheiding kan het extra pijnlijk en gecompliceerd worden, doordat vragen over schuld of schaamte wel een rol spelen.

Een andere complicerende factor is dat de beide ex-partners vaak niet in hetzelfde tempo de verschillende fases doorlopen. Het komt vaak voor dat de ene partner verder is in het verwerkingsproces dan de andere partner. Dit kan leiden tot ongeduld, onbegrip en frustratie. De een kan zich in de steek gelaten voelen. Een ander kan ervaren dat de ex-partner de veranderde situatie niet onder ogen lijkt te willen zien of zaken tegenhoudt die geregeld moeten worden. Zo kunnen er allerlei verwijten naar elkaar ontstaan. Het is moeilijk om oog te hebben voor de gevoelens en het verdriet van de ander als je in beslag genomen wordt door je eigen emoties. Wat kan helpen is dat je begrijpt welke fases je doorloopt wanneer je uit elkaar gaat. Dit kan er aan bijdragen dat je met een overstijgende blik kunt kijken naar wat er gebeurt met jou, met je voormalig partner en tussen jullie.

Elisabeth Kübler-Ross, een Zwitsers-Amerikaans psychiater heeft vijf fasen omschreven die de meeste mensen geheel of gedeeltelijk doorlopen na een verlieservaring. Mensen ervaren een relatiebreuk of een scheiding dikwijls als dat hun leven op de kop staat. Er gaat veel veranderen en wat vertrouwd was is dat nu niet meer.

De 5 fasen worden soms nog vooraf gegaan door een fase 0. De allereerste reactie kan zijn dat iemand in shock raakt of volledig in paniek. Er kunnen fysieke reacties optreden en een tijdje kan er sprake van zijn dat de persoon niets kan waarnemen of in zich op kan nemen. Er dringt dan niets door. Daarna komen de volgende fases:

1. Ontkenning

Wanneer je hoort dat je partner de relatie wil beëindigen en/of wil scheiden kan dit als een grote schok komen. Mogelijk kan je niet bevatten dat dit het geval is. Wellicht komt het als een donderslag bij heldere hemel of zag je wel dat er wat dingen niet goed zaten, maar had je daar nog wel samen aan willen werken. Dan kan het hard aankomen als je partner aangeeft dat hij een punt achter de relatie wil zetten. Wat er kan gebeuren is dat je deze nieuwe informatie niet weet te verdragen.

Ieder mens heeft natuurlijke beschermingsmechanismen en “ontkenning” is er daar een van. Door te ontkennen wat er aan de hand is, geef je jezelf de tijd om dat wat er gebeurd is gedoseerd tot je door te laten dringen. Je herkent deze fase van ontkenning bij jezelf of bij de ander doordat het onderwerp vermeden wordt of dat wat er gezegd is niet goed kan worden terug verteld. Iemand kan ook zijn eigen versie ervan gaan vertellen, waardoor het kan voelen voor de ander als dat de werkelijkheid verdraaid wordt.

Aan het einde van deze fase ga je op zoek naar feiten, naar jouw waarheid. Wat je daarbij kunt gaan ontdekken is dat ieder mens zijn eigen subjectieve waarheid heeft. Dat de ander een andere waarheid heeft, wil niet per definitie zeggen dat hij of zij de waarheid niet spreekt. Wel wordt daarmee duidelijk dat jullie op een verschillende manier kijken naar elkaar en naar wat er zich heeft afgespeeld.

2. Boosheid

In deze fase wordt er geprotesteerd tegen de verdrietige verlieservaring. Vaak is er sprake van forse woede. Je ervaart dat je onrecht wordt aangedaan en dat kan tot uiting komen in huilen of schreeuwen. Je richt je woede tot je ex-partner of tot anderen in je omgeving. Je kunt het herkennen doordat je een kort lontje hebt of licht geraakt bent. Hierbij kun je gedachten hebben, als “Waarom overkomt mij dit?” of “Waar heb ik dit aan verdiend?”. In deze fase is het erg moeilijk om te kijken naar je eigen deel in dit verhaal. Je focus ligt bij de ander en bij wat hij of zij anders had moeten doen.

Dit is eveneens een gezond en veel voorkomend beschermingsmechanisme. Door je bezig te houden met het adresseren van de schuldvraag bij de ander bescherm je jezelf. Je kunt het nu nog niet zo goed aan om met het gevoel van verlies en het verdriet of de angst die daarbij ontstaat om te gaan. Door je aandacht te richten op waar de ander schuldig aan is, hoef je nog stil te staan bij wat de relatiebreuk of de scheiding voor jou betekent en hoef je nog geen aandacht te hebben voor je eigen aandeel in het totale verhaal over jullie relatie.

Waarschijnlijk zoek je vooral naar medestanders, die er op dezelfde manier naar kijken als jij. Mogelijk neem je dierbaren en andere belangrijke mensen mee in je boosheid. Je wilt je gesteund en begrepen weten. Dat is begrijpelijk. Het is belangrijk om je te realiseren dat er hierdoor een beeld kan gaan ontstaan over je ex-partner wat zich niet gemakkelijk meer laat uitwissen. De heftigheid van je boosheid in deze fase zal je verhalen kleuren. Er is een risico dat deze beeldvorming en kleuring lang blijft hangen. Dat bemoeilijkt het voor jou om uit deze fase te kunnen komen en het kan ook negatieve effecten hebben op hoe je op den duur weer samen kunt en wilt werken met je ex-partner als het bijvoorbeeld gaat om samen ouders zijn voor jullie kinderen.

3. Onderhandelen en vechten

Als je merkt dat het je niet verder helpt om boos te zijn en je boosheid te uiten, kan het zijn dat je gaat proberen om meer controle te krijgen op wat er gebeurt. Mogelijk ga je jezelf doelen stellen. Het kan ook zijn dat je alles is het werk gaat stellen om met je ex-partner te onderhandelen over de beëindiging van de relatie of over andere zaken die met de scheiding te maken hebben.

Sommige mensen doen beloften voor beterschap of vragen om nog een kans. Anderen doen er alles aan om hun ex-partner ervan te overtuigen dat hij of zij een verkeerde keuze heeft gemaakt. Wat ex-partners mee kunnen maken is dat zij ervaren dat het diverse kanten opgaat en dat er veel wisselvallig, inconsequent en grillig gedrag naar voren komt.

Het kan heel moeilijk zijn om te accepteren dat de ander niet meer verder wil als jij hier nog niet aan toe bent en/of nog voor de relatie wil vechten. In deze fase komt het voor dat mensen hun ex-partner gaan volgen of gaan controleren. Zij zoeken naar een kans of naar een bevestiging dat het nog weer goed zou kunnen komen. Het is nog te pijnlijk of te beangstigend om het verlies te nemen en te rouwen om wat er niet meer is.

4. Depressie

Als je het verdriet niet langer kunt ontkennen en protesten, onderhandelingen of tegenaanvallen niet geholpen hebben, kan dit leiden tot sombere gedachten en gevoelens. Je wordt geconfronteerd met je eigen onmacht. Deze relatiebreuk, deze scheiding had je niet gewild. Je bent niet een relatie met elkaar aangegaan met het idee dat je ooit weer uit elkaar zou willen gaan. Je had op een andere toekomst gehoopt. Het loopt anders en dat kan een grote impact hebben. Op je zelfvertrouwen en ook op het vertrouwen wat je de in de ander durft te stellen.

Het is niet vreemd als je in deze fase contact en communicatie uit de weg wilt gaan. Je hebt waarschijnlijk wel even genoeg aan jezelf. Het liefste kruip je wellicht weg in een hoekje of diep onder de dekens. Mensen, die je willen opbeuren met goed bedoelde tips en adviezen slaan in deze fase soms de plank mis. Je voelt je vermoeid of overvraagd en hebt de tijd nodig om tot jezelf te komen en te herstellen. Het is niet ondenkbaar dat je de behoefte voelt om jezelf in deze fase te verdoven met alcohol of andere pijnstillers. Het voelen van de pijn en het verlies had je liever vermeden, maar het is waar je doorheen hebt te gaan om verder te kunnen. Het rouwen en het afscheid kunnen nemen is essentieel om de draad van je leven weer op te kunnen pakken.

In deze fase is het belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Aan de ene kant is het belangrijk om mild voor je zelf te zijn en niet teveel van jezelf te verlangen of te eisen. Aan de andere kant is het ook belangrijk om je te richten op je eigen (innerlijke) gezondheid. Gun jezelf tijd om te ontspannen en dingen te doen waar je eerder plezier aan beleefde of die je altijd al eens wilde doen, maar waar je maar niet aan toe kwam. Ook al ervaar je nu dat plezier minder sterk, je geeft jezelf wel de tijd om te investeren in wat past bij jou en mogelijk (her)ontdek je ook nieuwe kanten van jezelf als je eens wat nieuws uitprobeert.

5. Aanvaarding

Na verloop van tijd ga je inzien dat je niets anders rest dan je nieuwe situatie te accepteren. Je legt je neer bij de relatiebreuk of de scheiding en aanvaardt dat je hiervan verdriet hebt (gehad) en dat het anders is gelopen dan je gehoopt of verwacht had. In deze fase sta je er weer voor open om nieuwe plannen te maken en verleg je je focus meer richting de toekomst. Je gaat het leven weer meer van de positieve kant zien en je vertrouwen groeit dat het voor jou ook weer een fijn leven zal worden met nieuwe kansen en mogelijkheden.

Je ex-partner maakt als partner geen deel meer uit van je plannen. Als je samen ouders bent, blijf je als ouders door de onverbrekelijke band met jullie kind(eren) bij elkaar betrokken. Samen ben en blijf je verantwoordelijk om de zorg voor jullie kind(eren) goed te regelen.

In deze fase kan je weer meer open staan voor een constructief overleg met je ex-partner en wil je weer samen werken. Het lukt je beter om de situatie vanuit de verschillende perspectieven te bekijken en je hebt meer oog voor een balans in het geven en nemen. Het einde van het verwerkingsproces komt in zicht en dat kan zorgen voor opluchting.

Wat is belangrijk in het doorlopen van deze fases?

Geef elkaar de tijd en de ruimte om dit proces op het eigen tempo te doorlopen. Je ongeduld tonen, aandringen of het bagatelliseren van gevoelens en emoties heeft eerder een vertragend effect dan dat het in positieve zin iets op kan leveren. Het kan lastig zijn om te verdragen dat de ander meer tijd nodig heeft in het verwerkingsproces. Die druk kan je ook voelen, omdat er in praktisch of financieel opzicht het nodige geregeld moet worden. Kijk of je hierin een balans kan vinden die aansluit bij wat jullie beide nodig hebben om goed uit de scheiding te kunnen komen.

De snelheid waarmee de praktische en de financiële kant van de scheiding geregeld kan en moet worden staat dikwijls haaks op wat er nodig is om de relatiebreuk te verwerken en te kunnen omgaan met de eigen gevoelens en emoties. Het is belangrijk om zowel oog te hebben voor de inhoudelijke praktische kant als voor de onderliggende emotie, waarmee uitspraken gedaan worden en keuzes worden gemaakt. Het onderscheid hierin maken en aandacht hebben voor waar jijzelf en je ex-partner je bevinden in de het verwerkingsproces kan helpend zijn.

Het kan goed zijn om nog eens terug te blikken op hoe jullie relatie zich in de loop der tijd ontwikkeld heeft. Welke patronen zijn er ontstaan en hoe hebben die hun impact gehad op hoe jullie aandacht hadden voor elkaar en voor jullie relatie? Als je hier meer inzicht in krijgt, kan je meer begrip opbrengen voor jezelf en ook voor je ex-partner. De neiging om elkaar verwijten te maken of bezig te zijn met de schuldvraag zal naar de achtergrond verdwijnen. Daarvoor in de plaats komt er ruimte om elkaar wat te gunnen. Je kunt elkaar loslaten als liefdespartners en wanneer jullie kinderen hebben samen het ouderschap vorm blijven geven.

Als het te snel gaat voor jou of voor je ex-partner, kijk dan of het mogelijk is om wat te vertragen. Mogelijk kan je met elkaar kiezen om sommige zaken eerst voor de tijdelijkheid te regelen en daar op een later moment definitieve beslissingen over te nemen. Het is bijvoorbeeld mogelijk om een ouderschapsplan stap voor stap op te stellen en op afgesproken momenten te evalueren en bij te stellen. Dit kan de druk om het in een keer correct vast te willen leggen aanzienlijk verminderen.

Bronnen: